Ella Al-Shamahi to brytyjska paleoantropolożka, archeolożka i popularyzatorka nauki. Specjalizuje się w badaniu ewolucji człowieka oraz w eksploracjach archeologicznych w trudno dostępnych regionach świata. Jest także prezenterką programów dokumentalnych BBC i Channel 4, w których łączy wiedzę naukową z pasją do opowiadania historii o ludzkim pochodzeniu. Porozmawiałam z nią o serialu Człowiek. Historia ewolucji i dorastaniu w religijnym środowisku. Zapraszam do lektury!

Hanna Kroczek: Porozmawiajmy o twojej osobistej historii, ponieważ uważam, że jest naprawdę niezwykła. Dorastałaś w bardzo religijnym środowisku, później zainteresowałaś się teorią ewolucji. Jak to doświadczenie wpłynęło na sposób, w jaki teraz postrzegasz historię człowieka?

Ella Al-Shamahi: Myślę, że przede wszystkim sprawia, że jestem pasjonatką tego tematu i pozostaje w niego głęboko zaangażowana. Pomaga mi to zrozumieć, dlaczego niektórzy ludzie nie rozumieją nauki albo w nią nie wierzą. Osoby, które nie wierzą w naukę, przedstawia się często jako głupców czy ignorantów, ale jest to o wiele bardziej złożony problem. Jeśli całe twoje otoczenie w coś wierzy, naturalne jest, że ty również w to wierzysz. 
Dla mnie oznacza to, że staram się podchodzić do tematu z większą empatią i emocjonalnością. 

Mówisz otwarcie o depresji i o tym, jak odnajdywałaś siebie w nowym otoczeniu.

Cierpiałam na depresję, gdy miałam dwadzieścia parę lat, częściowo w wyniku tej zmiany w myśleniu. Sprawiło to, że jestem bardziej skłonna patrzeć dalej niż tylko na dane. Na przykład — w jednym z odcinków oglądamy odciski stóp, które, jak sądzimy, należą do matki i dziecka. Nie chcę tylko powiedzieć: „Och, to niesamowite, rodzina idzie razem”. Chcę powiedzieć: „Wow. Widać, że matka co jakiś czas podnosi dziecko, trzyma je raz na prawym, raz na lewym biodrze, a potem znowu je stawia — może jest zmęczona”. Zastanawiasz się nad emocjami w tej chwili, bo każdy z nas wie, że matka idąca z dzieckiem to jedna z najbardziej naturalnych rzeczy na świecie. 

I najbardziej ujmujących.

Myślę też o tym, gdy mówimy o naszym krzyżowaniu się z neandertalczykami. Zazwyczaj mówimy: „Większość ludzi spoza Afryki Subsaharyjskiej, a nawet część z jej obszaru, ma około 2% DNA neandertalczyka”. Ale ja myślę dalej — to oznacza, że większość z nas ma przodka, który był „pół na pół” — w połowie neandertalczykiem, w połowie Homo sapiens. 
I pytam siebie: ,,Jak to musiało wyglądać? Jak to było być „pół na pół”? Czy nasza prapraprapraprababka martwiła się?”. Może myślała: „Mam nadzieję, że dziecko będzie wyglądało bardziej jak Homo sapiens, bo boję się, że zostanie odrzucone albo wyśmiane?”. 
Myślę, że to wszystko sprawia, iż chcę, aby nauka była bardziej ludzka i zrozumiała.

fot. materiały prasowe BBC

Wspomniałyśmy już o religii, ale jak sądzisz — jaki jest największy czynnik utrudniający akceptację ewolucji w społecznościach głęboko religijnych?

Przede wszystkim warto zaznaczyć, że wielu ludzi wierzących akceptuje teorię ewolucji. 
Tak po prostu jest. Co ciekawe, nawet w mojej społeczności, 13 lat po moim odejściu, teraz wielu ludzi w nią wierzy. Myślę, że główną barierą jest sposób, w jaki interpretują swoją wiarę — w sposób, który czyni ewolucję niezgodną z religią.  A ponieważ kochasz swoją społeczność, bardzo trudno jest ci uwierzyć obcemu naukowcowi zamiast własnym ludziom.  Dlatego uważam, że niezwykle ważne jest, by zachęcać ludzi z takich społeczności, by sami zostawali naukowcami. W każdej z tych grup są tacy ludzie, więc trzeba ich wspierać i rozmawiać z nimi.

Uważasz, że ten serial mógłby być wykorzystywany w szkołach lub na uniwersytetach? Osobiście, naprawdę wierzę, że te narracyjne, pasjonujące formy przekazu są o wiele lepsze niż suche fakty z podręczników.

Oczywiście, zgadzam się z tym całkowicie. To niesamowite widzieć, jak serial został przyjęty w Wielkiej Brytanii i USA. Recenzje w obu krajach były naprawdę znakomite. Z tego, co słyszę, uczniowie również bardzo go polubili. To ważne, by młodzi ludzie oglądali takie programy. Nie chcesz tworzyć serialu, którego nikt nie obejrzy. Chcesz, żeby sięgało po niego całe społeczeństwo. Więc tak, zdecydowanie jestem za tym, żeby był pokazywany w szkołach.

Dziękuję za rozmowę.

Dziękuję.

Serial Człowiek. Historia ewolucji można oglądać w BBC Earth w poniedziałki o 19:45 oraz w czwartki o godz. 16:30 i soboty o godz.13.00 i 21.00. Serial będzie także dostępny w serwisie BBC Player godzinę po premierowej emisji w BBC Earth. Produkcja składa się z pięciu odcinków.