Po Aurum i wielu pozostałych instytucjach, które dały temu filmowi życie, na sam koniec przychodzi logo TVP. Inne możliwe do obejrzenia tutaj w Gdyni produkcje z tą planszą to skrajnie propagandowy Figurant oraz maksymalnie bezpieczny i przeciętny Raport Pileckiego. Teoretycznie można zacząć się więc bać, jednak już po kilkunastu sekundach mamy do czynienia z pierwszym na tym seansie dysonansem poznawczym. Jakiś zbłąkany szlachcic ciągnie po polu swojego chłopa i natrafia na tytułowego Kosa. Ten wypłaca mu w twarz kontrolnego i prosi o szybkie przeprosiny, bo przecież chłop pańszczyźniany to żadna rzecz. To nimi przecież chciałby ożywić gnuśniejącą Polskę, a tą wybuchową mieszanką Paweł Maślona ożywia gnuśniejące polskie kino historyczne.

Zanim o powstaniu, poznamy Ignacego. Podobnie jak ciągnięty na sznurze Pan ze wstępu jest osobnikiem pogardzanym przez szlachtę, jednak ma z nią (prawdopodobnie, o tamtym bowiem nic nie wiemy) nieco ściślejszy związek. Jest szlacheckim bękartem i ma obiecany w testamencie herb, który może wyzwolić go od dotychczasowego życia. Gdy ojciec jest już na łożu śmierci, przypomina sobie o nim jednak dawno niewidziany drugi syn, który dla Ignacego stanie się odtąd wrogiem numer jeden. Na wstępie możecie poznać jeszcze Dunina, Rosjanina o polskich korzeniach, którego wysłano w pogoni za Kościuszką. On będzie kolejnym czarnym charakterem, jednak w tej historii nie budują go osobiste porachunki, a piętrzący się w narodzie rosyjskim strach przed rebelią, od której, jak to mateczka ma w zwyczaju (co zresztą dobrze osadza się we współczesnej historii), chciałaby uchronić naiwnych Polaków. Losy wszystkich tych ludzi splotą się w bardzo nieoczekiwany i intrygujący sposób.

Zobacz również: Zielona granica – recenzja filmu Agnieszki Holland. Artystyczny krzyk

Reżyser nie czuje kronikarskiego obowiązku, co szybko odróżnia jego film od znakomitej większości historycznego kina, jakie kręci się w Polsce. Wydarzenia znane z podręczników służą mu do opowiedzenia własnej historii, w której naświetla ówczesne problemy, mieszając je w kotle kinowych emocji. Trochę tak, jak robił to pewien amerykański reżyser, do którego twórczości wielu recenzentów Kosa porównuje. Rzucając mały spoiler, to nazwisko jeszcze padnie i w tym tekście, jednak w nieco innym kontekście. Nie jest to seans, po którym możemy rzucać ciekawostkami historycznymi w kontekście dziejących się na ekranie wydarzeń. Zajrzenie głębiej pozwoli jednak na zrozumienie genezy. Wszystko jest podane w przystępnej, a przy tym bardzo rozrywkowej formie. Maślona pokazał nam już brawurowym Atakiem Paniki, jak świetnie radzi sobie z zazębianiem pozornie niepowiązanych fabularnych mechanizmów, tutaj natomiast idzie o krok dalej. W żadnym momencie nie buduje swojego filmu szkatułkowo, a od początku, pozornie przypadkowo, łączy kolejnych bohaterów niteczkami. Nawet ci, którzy mają w tej historii nieco mniejszą rolę, sprawiają wrażenie absolutnie niezbędnych. Gdzie bowiem zabrnąłby ten film, gdyby nie postać Domingo Jasona Mitchella, żony pułkownika Agnieszki Grochowskiej czy pocztylionki Matyldy Giegżno. Na pewno nie do dworu, w którym spotykamy się, dążąc do nieuchronnej kulminacji historii.

Zobacz również: Horror Story – recenzja filmu. W tym kraju nie ma pracy… [48. FPFF]

W międzyczasie posłuchamy jeszcze tony zabawnych i błyskotliwych dialogów. Ściera się tu dużo sprzecznych postaw i silnych charakterów, dlatego też zadbano o rozmowy, które dodają odpowiedniej pikanterii. Z pomocą postaci Domingo scenarzysta może dodać do niego atut, który pomaga wykrzesać niespotykane pokłady humoru, a są nim języki. Tylko on i Kościuszko umieją po angielsku. Reszta po naszemu i Dunin, wydający ze swych ust dziwną hybrydę polskiego i rosyjskiego. Ktoś musi dopytać, przez co drugi może skomentować, a piętrzące się słowne przepychanki nabierają dynamiki. No i mają odpowiednie napięcie. Często zdarza się, że mówimy o filmach silnie osadzonych w naszej historii, że pójdą na nie szkoły. To dobrze, bo kina zawsze warto odwiedzać, jednak chciałoby się też, abyśmy zabierali jak najwięcej ludzi na to, co jakościowe. Kos nie zostanie filmem szkolnym, bo to określenie sami wyselekcjonowaliśmy na trochę pejoratywne, jednak chciałbym serdecznie na niego zaprosić. Czasu trochę jeszcze jest, bo po Gdyni spodziewamy się premiery dopiero w przyszłym roku, ale już teraz warto namawiać. Także tak wysokimi, jak w rubryce obok, cyferkami.

Zobacz również: Chłopi – recenzja filmu! Wieś jak malowanie [48. FPFF]

W swoim tweecie po seansie Dawid Adamek z kanału Sfilmowani stwierdził, że nie lubi porównań do Tarantino, bo żeby takie wysnuć wystarczy trochę więcej bluzgów i bardziej rozbudowane dialogi. Z tezą się jak najbardziej zgadzam, mam jednak dla niej inne wytłumaczenie. Nie chciałem zrobić porównania, które przebija się z większości recenzji dlatego, że na dziś, we wrześniu 2023, wole Maślonę od Tarantino. Z dwóch powodów. Pierwszym jest fakt, że jak do tej pory ma wyższą średnią jakości na produkcję (bo jak do tej pory obydwie są fantastyczne). Druga to fakt, że Amerykaninowi, jeśli nie wycofa się ze swoich wieloletnich zapowiedzi, pozostał już tylko jeden film. Zdolny młody reżyser na dorobku, Paweł Maślona, może nakręcić ich jeszcze dziesiątki.